Inicjatywa "Bliskie Sąsiedztwo"
Inicjatywa Aleksandra Kwaśniewskiego Bliskie Sąsiedztwo jest zbiorem politycznych propozycji w zakresie reformy Europejskiej Polityki Sąsiedztwa Unii Europejskiej. Ma na celu pobudzenie międzynarodowej dyskusji na temat najlepszych form i metod wsparcia dla procesu transformacji polityczno – ekonomicznej obszaru Europy Wschodniej oraz formuły stosunków rozszerzonej Unii Europejskiej z jej wschodnimi sąsiadami.
Zasadniczą przesłanką dla powołania do życia Inicjatywy Aleksandra Kwaśniewskiego Bliskie Sąsiedztwo jest próba nadania dodatkowej dynamiki relacjom Unii Europejskiej z jej sąsiadami i partnerami z regionu Europy Wschodniej i Zakaukazia. Unia nie była jak dotąd w stanie wypracować wobec tych regionów specyficznej oferty, która wyróżniałaby się spośród mechanizmów i instrumentów ogólnej Europejskiej Polityki Sąsiedztwa (EPS), wprowadzonej w życie w 2004 roku i mającej na celu prowadzenie dialogu z państwami położonymi w sąsiedztwie UE. EPS obejmuje tak krańcowo różne pod względem sytuacji politycznej, społeczno-ekonomicznej czy doświadczeń historycznych obszary, jak Bliski Wschód, Maghreb czy właśnie Europa Wschodnia. Brak wyraźnego zróżnicowania polityk UE wobec jej sąsiadów sprawia, że kierunek wschodni polityki zewnętrznej Unii staje się wyraźnie niedowartościowany.
Podstawową słabością EPS jest deficyt instrumentów o oddziaływaniu regionalnym, szczególnie właśnie wobec wschodnich sąsiadów. Regionalny wymiar współpracy jest dużo bardziej widoczny w przypadku państw basenu Morza Śródziemnego, w ramach Partnerstwa Euro-Śródziemnomorskiego. Relacje ze wschodnimi sąsiadami mają natomiast głównie dwustronny charakter, przy czym specjalne miejsce w architekturze stosunków sąsiedzkich zajmuje Rosja.
Europejska Polityka Sąsiedztwa w jej obecnym wydaniu paradoksalnie sprzyja w wielu obszarach utrzymywaniu bądź powstawaniu nowych podziałów na kontynencie i w jego bezpośrednim otoczeniu. Rosja postrzega w EPS zagrożenie dla jej własnych planów integracyjnych na obszarze b. ZSRR oraz uprzywilejowanych stosunków dwustronnych z poszczególnymi państwami Unii Europejskiej. Z kolei Ukraina i Mołdowa postrzegają EPS jako substytut polityki rozszerzania UE; jest to także dla nich źródło wielu frustracji z racji równorzędnego traktowania tych krajów z państwami regionu Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu, kulturowo i cywilizacyjnie znacznie bardziej odległymi wobec Europy.
Tymczasem wysiłki pomocowe UE w ramach polityki sąsiedztwa muszą uwzględniać specyfikę poszczególnych partnerów i ich zróżnicowane potrzeby, a co więcej – muszą być oparte o spójną, długookresową strategię Wspólnoty wobec jej otoczenia.
W obecnych uwarunkowaniach instytucjonalnych usprawnienia wymaga także mechanizm koordynacji polityki zagranicznej Unii Europejskiej. Wobec poszerzenia UE do 27 państw oraz wobec wyzwań polityki wschodniej, niezbędne wydaje się instytucjonalne uznanie polityki sąsiedztwa za część wspólnej polityki zagranicznej. Rozwiązanie takie poszerzyłoby zakres możliwych do zastosowania środków politycznych, będących dzisiaj do dyspozycji Rady Europejskiej w ramach Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.
Część środowisk opiniotwórczych w krajach Unii Europejskiej podnosi konieczność uprzedniego zreorganizowania struktur wewnętrznych UE, zanim podejmie się jakiekolwiek rozważania nad zmianą formuły stosunków z zewnętrznym otoczeniem Wspólnoty. Taka filozofia może się jednak okazać ślepą uliczką dla polityki europejskiej. Państwa Europy Wschodniej, pozbawione jasnego i sprecyzowanego planu dalszych strategicznych relacji z Unią, a także pozbawione właściwej asysty i wsparcia ze strony UE – nie będą w stanie przeprowadzić właściwych reform instytucjonalnych, politycznych i społeczno-gospodarczych, przybliżających je do standardów członkostwa w Unii.
Brak jasnej strategii ze strony UE może mieć tymczasem dalekosiężne negatywne konsekwencje nie tylko dla stabilności na kontynencie europejskim, ale także dla przyszłości samej Wspólnoty. Należy zatem już dziś podjąć odpowiednie kroki w celu usprawnienia i ożywienia działań Unii Europejskiej wobec państw Europy Wschodniej, zachowując jednocześnie dotychczasowy poziom aktywności UE i jej poszczególnych członków na innych kierunkach, np. śródziemnomorskim.
Fundacja Amicus Europae w ramach swoich statutowych działań będzie kreować dalszą, bardziej szczegółową dyskusję na temat propozycji zawartych w Inicjatywie. W tym celu będą organizowane konferencje, seminaria i spotkania dyskusyjne; opracowane zostaną tematyczne raporty, analizy i opinie.
Przedsięwzięcia Fundacji Amicus Europae w ramach Inicjatywy będą mieć charakter apolityczny, otwarty na różne środowiska oraz ukierunkowany na osiągnięcie wymiernych korzyści. Przyjęta zasada wynika nie tylko ze Statutu Fundacji i dobrego obyczaju, lecz przede wszystkim z głębokiego przeświadczenia, że skuteczna polityka wschodnia jest elementem polskiej i europejskiej racji stanu, dla realizacji której wymagane jest współdziałanie wszystkich sił politycznych i społecznych, w imię wspólnego bezpieczeństwa, umocnienia pozycji międzynarodowej naszego kraju oraz spójności politycznej całej Unii Europejskiej.